| Yaranma tarixi | Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu 1945-ci ildə keçmiş SSRİ EA Azərbaycan filialının Torpaqşünaslıq sektoru əsasında yaradılmışdır. İnstituta aşağıda adları çəkilən görkəmli alimlər rəhbərlik etmişlər: prof. V.R.Smirnov-Loqinov, akad.S .M.Hüseynov, V.R.Volobuyev, EA-nın müxbir üzvləri: M.M.Salayev, Q.Ş.Məmmədov. İnstitutda bir neçə elmi məktəb yaradılmışdır: akad. H.Ə.Əliyev – torpaqların coğrafiyası, ekologiyası; V.R.Volobuyev – torpaqların meliorasiyası və energetikası; C.M.Hüseynov- aqrokimya; M.M.Salayev – torpaqların genezisi, diaqnostikası; AMEA-nın müxbir üzvü Q.Ş.Məmmədovun rəhbərliyi altında elmi istiqamətlər – torpaqların aqroekologiyası və ekoloji monitorinqi sahələrində mühüm nəticələr əldə edilmişdir. AMEA-nın müxbir üzvü M.R.Babayev tərəfindən antropogen torpaq əmələgəlmə prosesinin elmi-nəzəri əsasları işlənilmişdir. | |
| Əsas fəaliyyət istiqamətləri | • Torpaqların genezisi, Beynəlxalq standartlara uyğun müasir nomenklaturası, təsnifatı, suvarılan torpaqlara antropogen təsirin nəzəri əsaslarının işlənməsi və torpaqların deqradasiyası;• Torpaq proseslərinin idarə olunmasının elmi əsasları;
• Azərbaycanda Dövlət torpaq kadastrının elmi əsaslarla aparılması, torpaqların ekoloji münbitlik modelləri əsasında rayonlaşdırılması və respublikada keçirilən torpaq islahatının elmi təhlili; • Torpaqların mineraloji tərkibinin, bioloji fəallığının, humusluq vəziyyətinin tədqiqi və münbitliyin bərpasının ekoloji və aqrokimyəvi əsasları; • Aqrokimyanın ekoloji problemləri; • Torpaqların aqrofiziki, optik və istilik xassələri bankının tərtibi; • Respublika torpaqları üçün avtomatlaşdırılmış informasiya sisteminin yaradılması, aqroekoloji sistemin əsas göstəricilərinin müqayisəli təhlili və Azərbaycan torpaqlarının elektron xəritələrinin tərtibi; • Respublika torpaqlarının meliorativ səciyyəsi, duzluluq dərəcəsi və kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı arasında əlaqənin tədqiqi. |
|
| Əsas elmi nəticələr | Azərbaycanın Ceyrançöl və Qobustan massivi təbii senozlarında torpaqların ekoloji qiymətləndirilməsi aparılmış və 1:100 000 miqyasında xəritə-sxemi hazırlanmışdır.Relyefin plastikası və kompüter texnologiyası əsasında Abşeronda müəyyənləşdirilmiş 7 tip üzrə torpaq örtüyü strukturlarının ekoloji qiymətləndirmə xəritəsi (Miqyas 1:100000) hazırlanmışdır (akad. Q.Ş.Məmmədov, V.H.Həsənov).
Lənkəran torpaqlarında aparılmış çoxillik fundamental tədqiqatlar nəticəsində torpaqların ekoloji qiymətləndirilməsinin yeni konsepsiyası irəli sürülmüş, torpaqların aqroekoloji əsasda bonitirovkasının aparılmasının yeni yanaşma üsulları əsaslandırılmış, münbitlik göstəriciləri üzərində ekoloji monitorinqin təşkili proqramı işlənilmişdir. Respublikada ilk dəfə olaraq “Azərbaycanın Torpaq Atlası” hazırlanıb çap olunmuşdur. (akad.Q.Ş.Məmmədov və baş.) Azərbaycanda torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadənin sosial iqtisadi və ekoloji əsasları işlənilmişdir. Torpaq-kadastr rayonları üzrə torpaqların bonitirovkasının metodiki əsasları və torpaqların ekoloji münbitlik modeli parametrlərinin təkmilləşdirilməsi və dəqiqləşdirilməsi aparılmışdır. “Azərbaycan Respublikasının Ekoloji Atlası” üç dildə, Azərbaycan, rus, ingilis dillərində nəşr edilmişdir. Xüsusi tematik məzmununun 11 bölmədən ibarət olmaqla Atlasda 1:500000 miqyasında 110-dan artıq xəritə verilmişdir (akad. Q.Ş.Məmmədov, M.Y.Xəlilov, S.Z.Məmmədova, 2009) Azərbaycanın aqroekoloji problemlərinin elmi-nəzəri və metodoloji aspektləri araşdırılmışdır. Ekoloji – energetik qiymətləndirmə əsasında qış otlaq torpaqlarının yaxşılaşdırılması və müqayisəli qiymətləndirilməsi aparılmışdır. Energetik və mikroelement göstəriciləri ekoloji şkalalar üzrə nəzərə alınaraq yarımsəhra landşaft komplekslərinin bonitet balı müəyyənləşdirilmişdir (akad. Q.Ş.Məmmədov, S.Z.Məmmədova, A.B.Cəfərov, A.F.Həsənova). Torpaq münbitliyinin yüksəldilməsi, bitkilərin qida mad- dələri balansının və rejiminin idarə olunmasının ekoloji əsasları, regional gübrələmə sisteminin və torpaqların ağır metallarla çirklənmə səviyyəsi müəyyənləşdirilmişdir. |
|
| Struktur bölmələri | – Torpaqların genezisi, coğrafiyası və kartoqrafiyası laboratoriyası; – Torpaq örtüyünün strukturası laboratoriyası; – Torpaqların aqroekologiyası və bonitirovkası laboratoriyası; – Torpaqların mineralogiyası və kimyası laboratoriyası; – Torpaqların biologiyası laboratoriyası; – Torpaq coğrafi informasiya sistemləri laboratoriyası; – Torpaq fizikası laboratoriyası; – Torpaq meliorasiyası laboratoriyası; – Torpaqların rekultivasiyası laboratoriyası; – Mineral gübrələr laboratoriyası; – Mikroelementlər və mikrogübrələr laboratoriyası; – Üzvü gübrələr laboratoriyası; – Torpaq proseslərinin dinamikası laboratoriyası; – Torpaq-aqrokimyəvi tədqiqatlar və kütləvi analizlər laboratoriyası; |
|
